Hij ging verder met het veroveren van Stirling Castle en Schotland was voor een korte periode bijna vrij van bezettende Engelse troepen. In oktober viel Wallace Noord-Engeland binnen en verwoestte hij de provincies Northumberland en Cumberland, maar zijn onconventioneel brute gevechtstactieken (hij vilde naar verluidt een dode Engelse soldaat en hield zijn huid als trofee) diende alleen om de Engelsen nog meer tegen zich in het harnas te jagen.

​

Toen Wallace in december 1297 terugkeerde naar Schotland, werd hij geridderd en uitgeroepen tot bewaker van het koninkrijk, regerend in de naam van de afgezette koning. Maar drie maanden later keerde Edward terug naar Engeland en vier maanden daarna, in juli, viel hij opnieuw Schotland binnen. Op 22 juli leden Wallace's troepen een nederlaag in de Slag bij Falkirk, en zo snel als dat was zijn militaire reputatie geruïneerd en nam hij ontslag als voogdij. Wallace diende vervolgens als diplomaat en probeerde in 1299 Franse steun te krijgen voor de opstand van Schotland. Hij had korte tijd succes, maar de Fransen keerden zich uiteindelijk tegen de Schotten en Schotse leiders capituleerden voor de Engelsen en erkenden Edward als hun koning in 1304.

​

Vastleggen en uitvoeren

Wallace was niet bereid om compromissen te sluiten en weigerde zich te onderwerpen aan de Engelse heerschappij, en Edwards mannen achtervolgden hem tot 5 augustus 1305, toen ze hem in de buurt van Glasgow gevangennamen en arresteerden. Hij werd naar Londen gebracht en veroordeeld als een verrader van de koning en werd opgehangen, van zijn ingewanden ontdaan, onthoofd en in vieren gedeeld. Hij werd door de Schotten gezien als een martelaar en als een symbool van de strijd voor onafhankelijkheid, en zijn inspanningen gingen door na zijn dood. Schotland werd zo'n 23 jaar na de executie van Wallace onafhankelijk, met het Verdrag van Edinburgh in 1328, en Wallace wordt sindsdien herinnerd als een van Schotlands grootste helden.